Geschiedenis en verhalen van de Daler Dorpskerk.
De toren.
Hoog rijst de massieve Daler kerktoren uit boven de graven van de Dalenaars ervoor. Ze hebben hem allemaal gekend, de toren, ze zijn er langs gelopen; ze zijn er misschien wel eens in geweest. Ze zijn in de kerk erachter gedoopt en ze zijn daar na hun begrafenisdienst uitgedragen. De tweeëndertig meter hoge toren is heel oud, veel ouder dan de eerste mensen die hier hun laatste rustplaats vonden.
Toren, kerk in Dalen
Hij dateert uit het eind van de veertiende eeuw en het is toch verbazingwekkend, dat onze verre voorouders toen al in staat waren een dergelijk bouwwerk te verwezelijken. Ze bouwden al eerder een stenen kerk, hoger en groter dan de tegenwoordige. ‘Gericht’ naar het oosten, met een koor, dat tot aan de huidige toegangshek reikte. Zo zaten de parochianen allemaal naar het altaar in het koor gewend, naar het oosten. ‘vanwaar hun heil zou komen’. Ze kwamen door de ingang onder de toren naar binnen en de hoofdstraat lag toen dus aan de westkant ervan.
Doopvont
Na de reformatie in 1598 bleef de kerk, nu hervormd geworden, in gebruik. Het altaar in het koor en de beide andere andere in de zijbeuken werden verwijderd, terwijl in 1624 het grote doopvont van Bentheimer zandsteen plaats maakte voor een klein protestants doopbekken op een standaard. Het grote vont kwam pas in 1892 weer boven water, toen jonkheer J. Hora van Holthe tot Echten uit Nieuw-Amsterdam na lang aarzelen hem aan het Drents Museum schonk. Hij had als bloembak in zijn tuin gefungeerd en de jonkheer kon er maar moeilijk afstand van doen. Hoe het vont in Nieuw-Amsterdam terecht is gekomen was, wist en weet nog niemand. In 1639 kreeg de toren een luidklok en vijf jaar later al werd er ook een uurwerk met wijzerplaten in aangebracht. De toren was toen in slechte staat, maar gelukkig werden van de Coevorder stads- en kerkbesturen gratis stenen verkregen waarmee hij hersteld werd. De Coevordenaren hadden namelijk, voor de bouw van hun grote kerk een steenbakkerij aan de Drostendiep ingericht, die zich op Daler grondgebied bleek te bevinden. De stenen waren dus een soort herstelbetaling.
Interieur kerk Dalen, met de oude preekstoel (Fotograaf: Frans van Erp)
Slechte staat
Ook de kerk kwam in de loop der eeuwen in een steeds slechtere staat te verkeren en dat werd nog erger, toen er in de winter van 1813/1814 een compagnie soldaten in gelegerd werd. De militairen waren speciaal aangeworven om aanvallende Fransen uit de vesting Coevorden te weerstaan. Toen de compagnie in mei 1814 vertrok, was de kerk totaal uitgewoond. De muren waren zwart geblakerd van de vuren, die men er gestookt had, de ramen waren kapot en de vloeren opengebroken. De kerk werd provisorisch hersteld, want ja, ’t waren moeilijke tijden. Toen er in de nacht van 3 op 4 maart 1823 een angstaanjagende storm over Dalen veegde, werd het kerkgebouw echter zo beschadigd, dat men adviseerde het maar niet meer te gebruiken. Gelukkig wist dominee Lamping raad. Hij reisde met twee kerkvoogden naar Assen, waar koning Willem I juist een bezoek bracht en wist Zijne Majesteit te overreden een rijksbijdrage te verstrekken. Al op 20 Juni 1823 werd een bedrag van f 6.000,- beschikbaar gesteld, genoeg voor de bouw van een nieuwe kerk. De kerk werd lager en kleiner dan haar voorganger, het koor en de zijbeuken verdwenen en er werd een sluitmuur met een grote toegangsdeur aan de oostkant gebouwd, waar inmiddels de hoofdstraat gelegen was. De oude preekstoel kwam tegen de zuidelijke muur en de grote gotische ramen maakten het inwendige mede door de gewitte wanden tot een bijzonder lichte ruimte. De kerk van Dalen was een typische protestante zaalkerk geworden.
Wachtum /Dalen – Gerrit Jan Jacobus Rensink was van 1942 tot 1958 dominee in Dalen. Op dit prachtige plaatje gemaakt op 15 juni 1950 sloot hij het kerkelijk huwelijk tussen Jan Nijhof en Grietje IJken in de NH kerk in Dalen. Het bruidspaar en de naaste familieleden zaten “in het hok”. Dit was de ruimte voor de preekstoel, destijds het domein van de ambtsdragers.
Restauratie
In 1906/1907 lieten de kerkvoogden het gebouw restaureren en op voorstel van de Coevorder architect Joh. D. Meppelink besloten ze de oostgevel te voorzien van neo-klassieke versieringen. Daar kwam veel metsel-en pleisterwerk aan te pas, maar na afloop waren alle betrokkenen zeer tevreden met het resultaat. ’t Was een gevel om mee te pronken; met twee pilaren aan weerszijden en twee naast de deur, uitlopend in een rechthoekige bekroning boven een horizontale daklijn. Tientallen jaren zag de kerk er zo uit, maar het kostbare onderhoud bleef op de duur te vaak achterwege, waardoor soms hele gedeelten moesten worden verwijderd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de luidklok door de Duitsers gevorderd voor de oorlogsindustrie en toen hij nog enkele dagen voor verder vervoer bij Witvoet stond opgeslagen schilderde deze er nog gauw het woord Dalen op. Gelukkig maar, want toen hij na de capitulatie in een opslagplaats in Hamburg temidden van andere klokken werd teruggevonden, werd hij direct herkend.
Eenvoud
In 1973 werd de kerk onder leiding van Cornelis F. Jansen, directeur van het Bureau Monumentenzorg te Assen volledig gerestaureerd. De oostgevel met de neo-klassieke opsmuksels werd teruggebracht in de oorspronkelijke staat van 1824. Een door zijn eenvoud indrukwekkende muur met een dubbele boogvormige toegangsdeur en drie spitsboogramen vormt nu het naar de straat gerichte gezicht van de kerk.
Overzicht interieur 2014, kerk in Dalen (Fotograaf: Frans van Erp)
Onwrikbaar.
En de toren? Die is sinds Napoleons heerschappij eigendom van de gemeente Dalen en nu van de gemeente Coevorden. Het onderhoud is altijd uitstekend geweest, want financiële middelen hiervoor ontbraken nooit. Ruim zes eeuwen lang staat hij daar, onwrikbaar als een trouwe monumentale wachter, die nog steeds op gezette tijden zijn klokgelui laat horen. Sta er eens een moment bij stil.
Bron:
Monumentje Aflevering 75 van Coevorden HuisAanHuis geschreven door Dhr Huib D. Minderhoud.