Het protocol voor kerkdiensten geeft aan dat gemeentezang vooralsnog helaas niet mogelijk is. Zingen lijkt een bron van besmetting met en verspreiding van het coronavirus te zijn. Omdat gemeentezang zo verweven is met de eredienst en de manier waarop wij vieren roept deze maatregel vanzelfsprekend  op. Niet alleen een praktische vraag als ‘Wat zijn alternatieven voor gemeentezang?’, maar ook vragen van fundamentele aard: Wat is liturgie en wat is de betekenis van gemeentezang daarin?

Niet samen kunnen zingen is een gemis

Gemeentezang is van oudsher sterk verbonden met de protestantse liturgische praktijk. Daar is ook veel voor te zeggen vanuit de levende ontmoeting tussen God en mensen die daar plaatsvindt. Met ons zingen loven, belijden, bidden, danken en klagen we. Door deze collectieve uiting ervaren we ook de onderlinge gemeenschap en worden we boven onszelf uitgetild. We kunnen onze emoties ermee uiten en we worden er door geraakt. Ook al hebben de andere elementen in een kerkdienst ons soms onberoerd gelaten, het samen gezongen hebben maakt dan toch veel goed. Het niet samen kunnen zingen in een viering zal door velen dan ook als een groot gemis worden ervaren. Het is goed om dit in de communicatie naar de gemeente te benoemen en erkennen.

Alternatieven voor gemeentezang

Tegelijkertijd is het goed om te beseffen dat ons vieren niet staat of valt met gemeentezang en dat er andere mogelijkheden zijn om de gemeente – fysiek en verzameld en verspreid – bij de eredienst te betrekken.

De werkgroep Eredienst van de Protestantse Kerk suggereert onderstaande alternatieven. Ze voldoen aan het criterium ‘van, met en namens de gemeente’. Onderstaande suggesties werken goed voor mensen die aanwezig zijn bij de viering. Voor de mensen die online aan dezelfde viering deelnemen (dat zal in veel gevallen een groot deel van de gemeente zijn), zijn sommige van deze alternatieven voor gemeentezang lastiger om mee te beleven.

1. ‘De stilte zingt u toe, o Here´(Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk, Ps. 65). Stilte kan een drager zijn van een wereld van geluiden, emoties, lofzang, meditatie en verbondenheid. De ontdekking van de rijkdom van de stilte als liturgisch element kan als rijke inspiratiebron worden (her)ontdekt.
2. Waar zingen een verhoogd risico vormt, kan spreken een veilig alternatief zijn. Er zijn veel liturgische elementen waarin de gemeente sprekend kan deelnemen in responsies, gebedsintenties en groepsgebed, Onze hulp, gebed bij de opening van de Schriften, lezingen, gedicht, welkom. Hoe meer gemeenteleden actief betrokken worden hoe groter de betrokkenheid van de gemeente als geheel.
3. Liedteksten worden uitgesproken, bijvoorbeeld in responsie tussen de ene groep kerkgangers en de andere groep uit te spreken. Bij coupletten van 4 regels kunt u een groep het hele couplet laten uitspreken, bij langere coupletten kunt u het couplet in stukken delen. De gelijkmatige snelheid van het uitspreken van de teksten wordt gegarandeerd als iemand de tekst die op de beamer verschijnt aanwijst met een cursor of lampje. Onder het opzeggen kunnen heel zacht akkoorden van de melodie worden gespeeld. Ook kan de organist het lied inzetten met een voorspel, de gemeente laten spreken en afsluiten met een naspel.
4. Muzikale vertolkingen van liederen hebben een eigen, meditatieve werking. Dit kan gedaan worden door de dienstdoende organist of pianist van de gemeente, maar ook door gemeenteleden die een instrument (gitaar, viool, harp etc.) bespelen. Deze muzikale vorm kan zeer laagdrempelig zijn en tegelijk vol impact: een kind dat een eenvoudig bekend lied speelt, roept het lied in de harten van de gemeenteleden wakker.
5. Een gemeentelid vertelt in een vooraf opgenomen filmpje of live in de dienst iets over een lied dat voor hem of haar van betekenis is en vervolgens wordt dit lied in de dienst door de organist of andere muzikale begeleiding gespeeld of via een bestaande opname .
6. Liedteksten worden als gedicht uitgesproken, door gemeenteleden. Ook gedichten, bijvoorbeeld uit het Liedboek, kunnen op deze manier tot klinken komen.
7. Ook het zachtjes en met gesloten mond meeneuriën met de melodie van psalmen of andere liederen die gespeeld worden is een veilig alternatief voor gemeentezang. In gedachten kunnen een of meerdere aangegeven coupletten tijdens het neuriën worden meegelezen.