Bron: Website Protestantse Kerk Nederland

Melodie ‘Geest van hierboven, leer ons geloven’ is Italiaanse dans. Dit en andere interessante feiten over dit pinksterlied.

Het lied ‘Geest van hierboven, leer ons geloven’ zal komende Pinksterdagen weer in veel kerken klinken. Maar hoe is dit lied eigenlijk tot stand gekomen? En wat is de achtergrond van de ‘stuwende’ melodie? Dr. Oane Reitsma legt het lied onder de loep.

In de Met Hart en Ziel pinksterviering die in het pinksterweekend samen met de KRO-NCRV wordt uitgezonden, zal lied 675 niet ontbreken: Geest van hierboven, leer ons geloven, hopen, liefhebben door uw kracht! Sterker nog: tijdens de Met Hart en Ziel pinksterviering brengt zanger Stef Bos een moderne bewerking van het bekende pinksterlied ten gehore, met Jongerenkoor Samen Op Weg uit Houten onder leiding van dirigent Rienk Bakker.

Geloofslied

Een ‘gouwe ouwe’ zou je op het eerste gezicht denken, maar dat valt nog wel mee! De tekst is pas door Muus Jacobse (Klaas Heeroma) voor het Liedboek-1973 geschreven.

Het lied noemt de Geest als bron van geloof, hoop en liefde en ook als bron van de opstanding. Dat is theologisch inventief en spannend. Het brengt Bijbelse teksten als 1 Korintiërs 13, over geloof, hoop en liefde, maar ook vele andere, in verband met de Geest. De Geest is in het lied ook actor als het gaat om de opstanding en schenker van eeuwig leven. Liedboek-1973 koos er dan ook voor het lied onder de rubriek ‘andere liederen’ op te nemen, omdat het een breed geloofslied is en niet specifiek een pinksterlied.

Niettemin plaatste Liedboek-2013 het lied wél bij de pinksterliederen, waardoor Pinksteren onder een bredere Bijbels-theologische noemer wordt geplaatst.

Melodie is Italiaanse dans

Wat maakt een lied populair? Niet zelden is het bij algemeen populaire liederen zo dat de melodie in de beleving een dominantere rol speelt dan de tekst. Ook als de meesten zullen zeggen dat het de combinatie van beiden is. Met dit lied is dat zeker het geval.

De melodie is oud en van oorsprong een Italiaanse dans (uit Giovanni Gastoldi’s Balletti(1591)). Al snel is het in de Lutherse traditie verbonden geraakt met het Nieuwjaarslied In dir ist Freude. Bachs orgelvoorspel voor dit lied is dan ook één van de uitbundigste die hij schreef.

De combinatie van de huidige tekst met deze melodie is dus vrij nieuw, al is de tekst natuurlijk helemaal bepaald door de melodie, omdat het behouden van de melodie in het Liedboek het uitgangspunt was. Verrassend is dan ook dat in tegenstelling tot andere populaire liederen, dit niet in eerste instantie een spontane flow van de dichter was, maar echt uit een opdracht voortkwam. Dat heeft de bezieling echter niet beperkt.

Stuwende kracht

Zoomen we in op de melodie, dan vallen drie dingen op. De coupletten zijn lang, de meeste regels kort en er zit veel herhaling in. De structuur van het hele lied is 3 regels-3 regels-5 regels-5 regels. Daarvan zijn de beide stukjes van 3 regels een herhaling en die van 5 regels ook. Schematisch levert dat een A-A-B-B-structuur op (terwijl het klassieke Duitse kerklied een A-A-B-structuur kent).

Van de zestien regels bevatten er twaalf slechts vijf lettergrepen. Alle regels met vijf lettergrepen rijmen ook nog eens paarsgewijs. Daardoor ontstaat er een heel eenvoudige, maar stuwende kracht: je hoeft niet lang te wachten op de rijm-regel, en dat houdt de vaart erin, qua zang-beleving (‘wij mogen zingen, van grote dingen, als wij ontvangen, al ons verlangen, …’).

De stukjes van 3 regels zijn steeds een herhaling van drie keer een dalend muzikaal motief, met de beperkte omvang van vijf tonen (‘Geest van hierboven, leer ons geloven, hopen, liefhebben door uw kracht’). De stukjes van 5 regels stuwen het omhoog, maar de omvang van het aantal tonen blijft beperkt. Hierin kunnen we lezen dat de Geest neerdaalt en de gelovigen mee omhoog sleept naar de hogere sferen van geloof, hoop en liefde. Of dat de Geest opstanding wekt. Toegegeven, dat is interpretatie achteraf, omdat de melodie er immers eerder was dan de tekst, maar wel mooi spelen met interpretatie. En dat dat sinds het nieuwe Liedboek niet alleen meer voor ‘Gods zonen’ geldt, maar voor ál ‘Gods kinderen’, maakt de vreugde alleen maar groter!

Zing licht

Ik geef twee tips: omdat het een dansmelodie is, komt hij veel fraaier uit de verf door hem ‘licht’ te zingen en het tempo erin te houden. Het lied moet niet de zwaarte hebben van een geloofsstatement, maar het spontane van het geraakt-zijn door de Geest op de eerste pinksterochtend mag erin doorklinken. De structuur 3-3-5-5 vraagt erom om in verschillende groepen te zingen, die elkaar de vreugde van het geloof toezingen. Dat hoeven niet mannen-vrouwen te zijn, maar kan ook links-rechts, jong-oud, cantorij-gemeente.